Datering
Schooltje Kollum
In 1828 is in Kollum een school gebouwd voor het lager onderwijs, naast een bestaande school die vanaf dat moment de onderwijzerswoning werd. Het nieuwe schoolgebouw bestond uit een gang en een lokaal, waarin al spoedig ruim honderd leerlingen les kregen. In 1859 werd het een bewaarschool toen er in het dorp nieuwe scholen bijkwamen. Vanaf 1935 is het voor andere doeleinden gebruikt, waaronder visopslag. In 1983 is het geheel uitgebrand. Het lukte de gemeente om de ruïne te verwerven en tot een dubbele woning te restaureren. Omdat het gebouw een goed voorbeeld was van een vroeger veel voorkomend type dorpsschool was het al voor de brand opgemeten om in het buitenmuseum een kopie te kunnen bouwen. Dat is in 1990 ook daadwerkelijk gebeurd. Het eerste lokaal is nu ingericht als een lagere klas uit omstreeks 1905 en het tweede lokaal laat zien hoe een hogere klas omstreeks 1930 was gehuisvest.
Gedetailleerde beschrijving
Gang en twee klaslokalen. Dit schooltje bleek na lang zoeken het best geschikt voor het ZZM, zowel om praktische redenen als dat het een goed voorbeeld was van een algemeen type dorpsschool. Dit pand was echter beschermd monument en nog volop in gebruik voor de visverwerking. Daarom werd besloten t.z.t. een copie te bouwen en werd het in 1981 opgemeten, de fundering gelegd en bouwmateriaal gereserveerd. Enige jaren later bleek het origineel afgebrand te zijn en stond er alleen nog een kale ruïne. Deze bleek nog tot dan verborgen informatie te bevatten (zoals de sporen van een grote verdwenen schouw). Het lukte de gemeente dank zij subsidies van o.a. monumentenzorg herbouw te realiseren waarbij onze opmetingen van voor de brand nuttig bleken (het dak was volledig verdwenen). Omstreeks zelfde tijd, 1988, kwam de herbouw in Enkhuizen in voorbereiding. Uit informanten en bouwsporen werd de indeling van omstreeks 1900 duidelijk (de oudste informant had hier nog in 1901 les genoten en daarna als aannemer het onderhoud gehad!). Deze indeling met twee lokalen is gekozen, om twee perioden van lager onderwijs, ca. 1910 en ca. 1930, te tonen. Hoewel dit schooltje toen al lang bewaarschool was. De nu hier getoonde lokaalinrichting is dus nooit in dit schooltje zo geweest. De gang is wel naar informatie en gegevens gereconstrueerd naar de toestand van voor ca. 1915, toen het poepdoosje en daarnaast een tonnetje achter deuren verdwenen en twee raampjes in de achtergevel gemaakt werden (welke nog aangetroffen). Eveneens de houten kapstokken en klompenbank. De zijdeur gaf oorspronkelijk toegang tot het speelerf, later deels als overdekte zandbak voor de kleuters. Aanvankelijk in 1828 was in het lokaal een grote open schouw als stookplaats. Deze is kennelijk verdwenen toen het lokaal door een houten tussenwand in tweeën gedeeld werd (vrijwel zeker na 1854) en de ruimten van kolenkachels voorzien werden. De vensterbanken schijnen in de vorige eeuw ca. 25 cm verhoogd te zijn, vermoedelijk als gevolg verhoging vloer- (annex straat-) niveau. Als gevolg daarvan moet het huidige ruitformaat ontstaan zijn dat oorspronkelijk kleiner was (zie reconstructietekening). De hout met zinken schoorsteen afdekkingen, ‘borden’ genoemd, waren in Friesland en Groningen zeer algemeen, zeker op de betere panden. Hier moet oorspronkelijk de rechter schoorsteen loos geweest zijn (voor de symetrie bovendaks, daaronder geen kanaal), totdat hierop een kachel aangesloten werd. Als bijzonderheid wist men te herinneren dat zich hier bovenop nog lang een groot ooievaarsnest bevond.
Reacties