Scheepsmodel van een houten bok.

Scheepsmodel van een bok. Op spanten gebouwd. Schaal 1:20. Rondhouten en tuigage: geen De romp: De voorsteven en de achtersteven zijn gelijk: scherpe, rechte stevens. Het vlak is plat. De boorden lopen schuin. De boot heeft geen roer. Het model van voor naar achter: De voorsteven bestaat heeft een rechte stevenbalk. In het voorschip is in de punt een houten driehoek gemaakt met daarin de gebrandmerkte letters 'MB'. Daarachter een dek, dat rust op de spanten. In dit dek is een gat gemaakt. Loodrecht daaronder een klos met daarin ook een gat. In beide gaten kon een plaat gestoken worden om daaraan de bok te trekken. In het voor- en achterschip zijn verticale dwarsschotten gemaakt. Daartussen is de bok met langsscheepse planken bedekt. Achter het dwarsschot in het achterschip eenzelfde dek als in het voorschip. Ook in de punt van de achtersteven is een driehoekje gemaakt (echter zonder brandmerk). En ook de achtersteven is voorzien van een rechte stevenbalk. Kleuren: het model is geheel gelakt. Accessoires: het model is geplaatst op een maquette van een werf met inv.nr. 1989-034.
De bouwer Marten Busstra had de laatste werf in Luinjeberd waar bokken werden gebouwd. De bok past op de maquette van de helling (inv.nr. 1989-34). In verschillende delen van Nederland voeren bokken, die alle nogal van elkaar verschilden in grootte en uitvoering. De oorsprong van de Friese bok ligt in Noordwest Overijssel. Met het naar het noorden optrekken van de verveners vanuit Overijssel kwamen ook de daar gebruikte scheepstypen naar Friesland. Tot die schepen behoorden de scherpe of spitse praam, de bok en in mindere mate de punter. Een bok is een ongecompliceerd schip. Het heeft een plat vlak en twee rechte stevens die gelijk zijn aan elkaar. Aan de achtersteven hangt geen roer. Dat maakt mogelijk dat het schip in twee richtingen kan varen. Deze eigenschap was vereist omdat de bokken veel werden gebruikt in smalle vaarten en wijken, waarin men ze niet kon keren. De bok kan op verschillende wijzen worden voortbewogen. De bok kan worden geboomd vanaf het schip. De boot kan worden getrokken als er een pad was om over te lopen. Een derde manier was het 'trilkjen'. Hierbij werd vanaf de wal het schip met een paal, die tegen het achterschot werd geplaatst, voortgeduwd. De paal stond bijna haaks op het schip, zodat de duwer bijna naast het schip liep. Daarbij moest er wel op gelet worden dat het schip zich niet in de wal boorde. Bokken konden goedkoop gebouwd worden en waren daarom populair, niet alleen bij boeren maar ook bij bijvoorbeeld timmerlieden en aannemers. Veel bokken werden gehuurd van een werf. Dit was met name gebruikelijk in de plaatsen rond Heerenveen en Drachten.
literatuur: - M. Busstra, De scheepsbouwer en hellingbaas in het begin van deze eeuw (De Knip, 1988), niet uitgegeven manuscript. - Jaarboek Fries Scheepvaart Museum 1988, p. 23 - Jaarboek Fries Scheepvaart Museum 1993, p. 17